Luther to Nicolaus Herman – Joachimstal
Letter in Latin, translation: English | Nederlands. Deutsche Übertragung, siehe Walch bd XXI, 919
Nicolaus Herman (ca. 1500–1561), a schoolteacher at Joachimstal since 1518, published an evangelical pamphlet in 1524 that enjoyed considerable success. Shortly thereafter, he appears to have encountered serious difficulties: A letter ( litteras – generally referring to private correspondence) was violently seized and and fraudulently made public. Through Stephan Roth—his former colleague and rector of the Lateinschule — he seems to have sought Martin Luther’s advice. Although Herman was able to prevail in court, he apparently contemplated leaving Joachimstal. Luther, however, advised him to remain. Luther had successfully pleaded his case before the local authorities (i.c. the mine captain and his wife, who were visiting him at Wittenberg), and tensions were already subsiding.
Luther’s letter proved decisive in persuading Herman to remain in Joachimstal. He went on to become one of the foremost hymnwriters of the Reformation. All of his hymns originated in his pedagogical practice: they were composed for the children of Joachimstal—and, by extension, for their parents. When Johann Mathesius became rector of the school (and later town Pfarrer), Joachimstal in turn developed into a centre of the Reformation.
So, this is a letter with some importance !
| 6 November 1524 Recipient: Nicolaus Herman | 6 November 1524 Recipient: Nicolaus Herman (teacher and cantor Latin School Joachimstal) | 6 November 1524 Ontvanger: Nicolaus Herman (leraar en cantor Lateinschule) in Joachimstal) |
|---|---|---|
| Latin | English | Nederlands |
| Gratiam et pacem in Domino. Consuluit me M. Stephanus tuo nomine, mi Nicolaé, an e Valle (= Joachimsthal) cedendum sit tibi, compositis actis et causis. Ego vero censeo, postquam Dominus tibi jam dederit gratiam, ut praeteritum casum patienter viceris, perseverandum tibi esse, praesertim cum sese jam amicos exhibeant, ut scribis, donec in finem omnia vincas. Quis scit, quid Deus super te cogitet, aut quid per, te facturus sit? | Grace and peace in the Lord. Master Stephan (Roth) has consulted me in your name, my dear Nicolaus, as to whether you should withdraw from the Valley (that is, Joachimsthal, perhaps also associating ps. 23), once the proceedings and disputes have been settled. I, however, am of the opinion that, since the Lord has already granted you the grace to have overcome the past incident with patience, you ought to persevere—especially since, as you write, they are now presenting themselves as friends—until you overcome everything in the end. Who knows what God intends concerning you, or what He may yet accomplish through you? | Genade en vrede in de Heer. Meester Stephan (Roth, voormalig rector Lateinschule Joachimstal) heeft mij namens u geraadpleegd, mijn beste Nicolaas, met de vraag of u zich uit het Dal (dat wil zeggen: Joachimsthal, wellicht ook associatief Psalm 23 ) zou moeten terugtrekken, nu de processen en geschillen zijn geregeld. Ik ben echter van oordeel dat u, aangezien de Heer u reeds de genade heeft geschonken het voorbije voorval te hebben overwonnen, dient te volharden—te meer daar zij zich, zoals u schrijft, nu reeds als vrienden presenteren—totdat u uiteindelijk alles overwint. Wie weet wat God met u voorheeft, of wat Hij nog door u zal willen bewerken? |
| Nosti illud Salomonis: Si placuerint Domino viae viri, etiam inimicos ejus convertet ad pacem : vimce itaque bono malum, et cum bonitate expedias te et fidejussores tuos, valedicto stricto illi (ut dicunt) juri et rigori.* | You know the saying of Solomon: If a man’s ways please the Lord, He will even turn his enemies to peace. Therefore overcome evil with good, and by kindness extricate both yourself and your sureties, bidding farewell—once and for all, as they say—to strict law and severity.* | U kent het woord van Salomo: Wanneer de wegen van een mens de Heer behagen, brengt hij zelfs vijanden tot vrede . Overwin dus het kwaad door het goede, en bevrijd uzelf en uw borgstellers (uit de juridische knoop) door welwillendheid, waarbij u—zoals men zegt—voorgoed afziet van het formeel toepassen van recht en gestrengheid.* |
| Diligenter te commendavi Dominae Capitaneae, cum hic esset, si velis eam meae commendationis commonefacere, et ea uti licebit: videbatur mihi ultro favere et tibi et Stephano. Ego vero has literas violentas et fraudulenter raptas et invulgatas non solum apud illam verbis expostulavi, sed et literis apud Capitaneum, significans mihi vehementissime displicere et iniquissime esse factum, atque satis, fortiter egi causam tuam, ut spes sit omnia fore meliora tandem operante Christo, in quo bene vale et ora pro me peccatore. | I have earnestly commended you to the Lady Captain, when she was here; if you wish, you may remind her of my recommendation and make use of it as opportunity allows. She seemed to me willingly inclined in favor of both you and Stephan. As for those letters that were violently and fraudulently seized and made public, I not only protested verbally to her, but also addressed the Captain in writing, making it clear that this matter displeased me exceedingly and that an extreme injustice had been done. I pleaded your cause with sufficient firmness, so that there is hope that everything will finally turn out for the better, with Christ at work. Farewell in Him, and pray for me, a sinner. | Ik heb u ijverig aanbevolen bij de Vrouw van de Kapitein,** toen zij hier was; indien u dat wenst, kunt u haar aan mijn aanbeveling herinneren en daarvan gebruikmaken wanneer de gelegenheid zich voordoet. Zij toonde zich goed gezind jegens u en Stephan, vanuit eigen beweging. Wat betreft die brieven die met geweld en bedrog zijn ontvreemd en openbaar gemaakt, heb ik daarover niet alleen mondeling bij haar mijn beklag gedaan, maar ook schriftelijk bij de Kapitein, waarbij ik te kennen heb gegeven dat mij dit ten zeerste mishaagde en dat er uiterst onrechtvaardig was gehandeld. Ik heb uw zaak dus met voldoende kracht bepleit, zodat er hoop is dat uiteindelijk alles ten goede zal keren, als Christus meewerkt. Vaarwel in Hem, en bid voor mij, een zondaar. |
| Witembergae, 6. Novemb. MDXXIV. Martinus Lutherus | Wittenberg, 6 November 1524. Martin Luther | Wittenberg, 6 november 1524. Maarten Luther |
| SOURCE Wette, Briefe, Bd II. Nr. DCXXX. His SOURCE: Wolffenbüttel, Cod. Helmst. 108, fol 393b; Cod. Aug. 11.10, fol. 169 |
Stephan Roth (zeer belangrijke persoon in de verspreiding van de Reformatie), actief als schoolmeester in Zwickau (Latijnse en Griekse school). Tussen 1520-1522 stichter/leraar/rector van de Lateinschule in Joachimstal. Studeert bij Luther (o.a. wintersemester 1523-1524. Nadien stadsecretaris in Zwickau. Goed bevriend met Luther, uitgever van Preken en commentaren. Enorme correspondentie.
** De graven Schlick (m.n. Stephan) zijn eigenlijk de oprichters van Joachimstal (1516). VANWEGE de aanwezigheid van zilver! Sinds 1517 is er een ‘Berghauptmann’ (mijnkapitein) actief in hun naam. De facto de ‘baas’ van een samenleving in wording. Much self-organising. Van 1519-1545 was dat Heinrich von Könneritz. Zijn vrouw was Barbara von Breitenbach. Beide waren Luther welgezind.
Stephan von Schlick, Gründer von Joachimsthal (gestorben in der Schlacht von Mohacz 1526)
Viele Adligen waren begeisterte Anhänger Luthers, allen voran die Grafen von Schlick. Schließlich war das sächsische Wittenberg gerade mal drei Tagesreisen von Joachimsthal entfernt. Es verwundert also nicht, dass in der 1516 gegründeten Silberstadt bereits 1522 eine evangelische Kirchenordnung eingeführt wurde – die erste in Böhmen. Außerdem holten die Schlicks 1532 einen der engsten Mitarbeiter Luthers nach Joachimsthal. Johannes Mathesius leitete bis 1540 die dortige Lateinschule und übernahm nach seiner persönlichen Ordination durch Luther 1542 bis zu seinem Tod 1565 die Joachimsthaler Pfarrei. Mathesius war ein kompromissloser Bewunderer des Reformators. Er schrieb dessen erste Biographie sowie (kompilierte er) die berühmten Tischreden.
Unter ihm entwickelte sich Joachimsthal zur evangelischen Mustergemeinde.
Note.
*The expression expedire se has a juridical sense, meaning “to extricate oneself from a legal matter or obligation”; fidejussores are the sureties legally bound together with the principal party. Luther thus advises Herman to overcome evil with good by renouncing strict legal enforcement (ius strictum et rigor) and, through bonitats (mildness) free both himself and his guarantors from the legal entanglement.
Noot.
*De formulering is juridisch. Expedire se betekent hier juridisch “zich uit een geschil of verplichting losmaken”; fidejussores zijn de borgstellers die mede juridisch gebonden zijn. Luther raadt Herman aan het kwaad met het goede te overwinnen door af te zien van strikt recht, en door mildheid zowel zichzelf als zijn borgstellers uit de juridische knoop te bevrijden.
Bonitas staat tegenover ius strictum en rigor. Met stricto illi (ut dicunt) juri et rigori bedoelt Luther het onverbiddelijk toepassen van formeel recht en juridische gestrengheid.
Bonitas: praktische toegeeflijkheid en welwillendheid.
