Gooide Luther echt een inktpot naar de duivel?
Op de Wartburg, waar Luther na zijn spectaculaire vlucht lange tijd ondergedoken verbleef als jonker ‘Jörg’, onderwijl hard werkend aan de vertaling van het Nieuwe Testament in het Duits, toonde men vroeger de toeristen een donkerblauwe vlek op de muur (hij is nu weg) en vertelde daarbij het verhaal dat Luther ooit eens, ’s nachts, toen hij hard aan het werk was aan zijn schrijftafel, de indruk had dat de duivel zich in de kamer bevond en hem van het werk wilde houden (geluiden, gekras)… dat hij toen de inktpot heeft gepakt en naar de duivel gesmeten om hem te verjagen.
[Terzijde: Rond 1650 wordt er voor het eerst melding gemaakt van een ‘inktvlek’ in de kamer waar Luther verbleef. Goethe heeft ‘m gezien en de gebroeders Grimm schrijven erover. ‘Religieuze toeristen’ krabden stukje van die vlek af en namen die mee als relikwie/souvenir; idem voor Luther’s tafel, stoel, bed etc… Rond 1900 is de vlek weg (hoewel ook nu nog toeristen menen hem te zien). Hij was al zo vaak opgeknapt, bijgekleurd, herschilderd dat het niet erg geloofwaardig meer was.]
“Ich habe den Teufel mit Tinte vertrieben…”
Luther was een Middeleeuwer, hij leefde als mens geprangd tussen ‘God en duivel’ (titel van een prachtig boek van Heiko Oberman), voor hem allebei zeer concrete realiteiten. Hij schrijft over de presentie van de duivel en zijn vermogen om hem angst aan te jagen of van zijn werk te houden, heel vaak en meestal heel ‘gewoontjes’, bijna en passant. Op de Wartburg bijv. zit de duivel in het constante geritsel, gerammel in een zak met noten (muizen?) dat hem stoort bij het werk. Dat laatste is overigens waarom het wel de duivel moet zijn. Het hoeft geen betoog dat die ervaringen en gevoelens reëel waren. Angsten zijn altijd reëel, ook al zijn ze irrationeel, en depressiviteit is dat ook en stemmingswisselingen zijn wat ze zijn: allemaal gemoedstoestanden die Luther niet vreemd waren. Luther verdedigde zich tegen die zaken (die hij dus als aanvechtingen van de duivel beleefde, benoemde) door gebed, door “vrolijk zingen” en – inderdaad – met inkt, zie het citaat hierboven (dat ik overigens ook niet letterlijk heb kunnen terugvinden). Dat Luther daarmee bedoelde dat hij ooit een inktpot naar de duivel heeft gegooid, lijkt mij twijfelachtig. Luther spreekt plastisch en beeldend. Hij heeft het hier over de periode dat hij in de Wartburg zit en dus aan het werk is – dag en nacht – met het vertalen van de bijbel (Nieuwe Testament) in het Duits. Hij heeft dat in elf weken voor elkaar gekregen. Niet mis! Ik kan mij heel goed voorstellen dat hij toen hij zei, dat hij ‘de duivel met inkt heeft verjaagd’, gewoon naar zijn werk aan de bijbelvertaling verwees.
