Scott H. Hendrix, Martin Luther. Visionary Reformer. Yale University Press 2015. 342 blz. € 27,95. ISBN 9780300166699.
Wie een betrouwbare gids zoekt in alles wat er gedurende 5 eeuwen over Luther is geschreven, gezegd, en beweerd (en dat is onvoorstelbaar veel, want Luther werd al snel na 1518 larger than life), die neme de biografie van Luther ter hand, geschreven door Scott H. Hendrix, Martin Luther: Visionary Reformer. Dit boek verscheen reeds in 2015 en heeft niet de pretentie ‘een totaal nieuwe visie’ of een ‘baanbrekend nieuw inzicht’ op Luther te verschaffen. Het boek is geboren vanuit de vraag die hem als Princeton professor in de geschiedenis van de Reformatie steeds weer gesteld werd: ‘Professor, kunt u mij een goed boek over Luther aanraden?’ (in het Engels natuurlijk, want de Angelsaksen veronderstellen dat alle belangrijke boeken in hun taal beschikbaar zijn). Omdat dat boek er niet was (er waren wel oudere biografieën; moderne studies waren specialistisch of enkel gericht op één aspect) heeft hij het boek maar zelf geschreven, echter pas na zijn emeritering. Hij is zich volledig bewust van de onmogelijkheid van de opgave, maar heeft de vele valkuilen opgevat als uitdagingen, die hij virtuoos aangaat dan wel handig omzeilt (over de 95 stellingen: “By the end of 1517, two months after they were or were not posted, the Latin theses were printed…”). Hij heeft drie uitgangspunten: 1. Luther was een mens van vlees en bloed, met kwaliteiten en fouten (vaak elkaars keerzijde), geen held, geen schurk. 2. Luther leefde niet in splendid isolation, maar temidden van een plethora aan tijdgenoten zonder wie hij niet zou zijn wie hij is, noch gedaan zou kunnen hebben, wat hij bewerkt heeft. 3. Karakters en gebeurtenissen moeten beschreven worden ‘zoals ze in de zestiende eeuw’ waren, zonder ze – zelfs maar impliciet, in woordkeuze bijv. – te beoordelen met moderne criteria. Dat lukt natuurlijk nooit, beseft Hendrix, maar je ervan bewust zijn is al iets. Hij laat ook af en toe oordelen doordringen in de tekst, expliciet, maar dan plaatst hij ze altijd naast andermans anders visies op dezelfde zaak. Het boek schetst Luthers leven chronologisch en net als bijna alle andere biografen is 1521 (het jaar dat Luther zijn burgerrechten verloor op de Rijksdag van Worms) het kanteljaar. In het eerste deel wordt het beeld van de Accidental Revolutionary (geliefd in oudere biografieën) bijgesteld. Het bijvoeglijk naamwoord worde met een korreltje zout genomen. Vanaf het begin is er ‘spin’ rond Luther, en Luther is zich daarvan bewust en werkt er – zeker later – ook aan mee. Zowel op het niveau van de gebeurtenissen als van de ideeëngeschiedenis portretteert Hendrix Martin Luther vervolgens vooral als een ‘visionary Reformer’, (de oorspronkelijke ondertitel was iets bescheidener: ‘The man and his vision’) die na 1521 resoluut de hand aan de ploeg van de reformatie van de kerk in hart en leden slaat. Krachtdadig neemt hij de alle kanten opschietende hervormingsbewegingen (meervoud) zelf in regie en ontpopt zich tot een kerkelijk leider met een uitgesproken en duidelijke visie. Hij heeft de antwoorden gevonden op de vragen die hem kwelden en werkt ze met dezelfde intellectuele kracht waarmee hij ze ooit gesteld heeft uit tot standpunten, die hij – eens ingenomen - niet meer verlaten zal. Zijn collega’s hebben het geweten. Het boek valt dus netjes in twee delen uiteen: 1. Pathways to Reform (alles over de jonge Luther, zijn kloosterleven, professoraat, innerlijke bewustwording, groei) en 2. Pursuit of a Vision (alles over zijn privé – en openbaar leven, politieke en kerkelijke hervorming, afgesloten met een mooie epiloog waarin Hendrix toch een balans probeert op te maken van Luthers betekenis en hoe hij zichzelf – misschien – heeft beleefd. Het boek is goed leesbaar ook voor niet-theologen en niet te dik (één van de criteria die Hendrix voor een ‘goede biografie’ vooropgesteld heeft): 290 pagina’s tekst.
