De Lutherse kerkmuziek is gewoon blijven meegroeien met de breed-Europese muziekontwikkeling, die in de rooms-katholieke landen in de tijd van de contra-reformatie een grote bloei kende. Vanuit de Duitse en Scandinavische landen stuurden de vorsten hun meest begaafde zangers (componisten in spe) naar Venetië (bijv. Heinrich Schütz om in de leer te gaan bij Giovanni Gabrieli en later meer collegiaal bij Claudio Monteverdi). Komt nog bij dat de volkstaal door deze componisten ook gebruikt wordt voor geestelijke muziek en er een repertoire aan koraalmelodieën is bijgekomen. Wat een muziekfeest moet de kerkgang toen zijn geweest, zeker op kerkelijke hoogdagen. Dat brengt me bij de eerste CD:
Vox Luminis bracht een dubbel CD uit ter gelegenheid van het Lutherjaar. Hier kunt u van al deze muziekstijlen voorbeelden horen: (Outhere music/Ricercar, 2CD’s).
De beide CD’s zijn opgebouwd volgens een eigen concept. De eerste CD volgt het kerkelijk jaar (Van Advent tot Trinitatis, met als toegift ‘Ein feste Burg’ (De Fantasie van Michael Praetorius op het grote Thomas-orgel in Ciboure, met verve vertolkt door Bart Jacobs, die ook nog enkele andere koraalbewerkingen uit de 16de en 17de eeuw voor zijn rekening neemt). De tweede CD laat elementen uit de liturgie horen. Een Deutsche Messe van Christoph Bernhard, Luthers catechetische koralen rond de sacramenten, de Deutsche Passion van Joachim a Burck (naar Johannes, compleet). De uitvoering is een verademing temidden van veel massieve, zich moeizaam voortslepende, of houterige uitvoeringen die de markt overspoelen. Hier ademt alles, de muziek leeft, de stemmen (koren) reageren op elkaar. En het Thomas-orgel in Gédine dat de instrumentale begeleiding verzorgt is niet een klein kistorgeltje, maar neemt met glans de rol op zich van de instrumentisten. De CD heeft diverse verrassingen in petto. Zo is er een feestelijke kerstmotet van Andreas Hammerschmidt (Freude, Freude, grosse Freude) een indrukwekkende vocale bewerking van Christ lag in Todesbanden van Samuel Scheidt, die duidelijk veel meer is dan alleen maar een componist van orgelstukken. Overweldigend is de 12 stemmigen (3-korige) zetting van de Pinkstersequens Veni Sancte Spiritus van Thomas Selle. Ook Schein, Schütz, en Praetorius zijn aanwezig op de beide CD’s. Het zwaartepunt ligt in de 17de eeuw. Dat is op zich jammer, omdat Luther zelf muzikaal volop in de ‘Vlaamse polyfonie’ vertoefde. Josquin Desprez was niet voor niets zijn favoriet. Meer werk van Johann Walter en zijn directe navolgers had niet misstaan. Nu moeten we het stellen met één stuk van Walter en één van Balthasar Resinarius als het gaat om echt ‘Luthernahe’ composities. Dit neemt niet weg, dat deze dubbel-CD zonder meer een aanrader is.
Hier een korte film van de opname met twee fragmenten (Selle & Othmayer):
De begeleidende tekst is van Jérôme Lejeune (musicoloog, en professor aan het Luikse Conservatorium). De toelichting op de individuele stukken is beknopt maar instructief. De dubbel CD is uitgegeven als een rijk geïllustreerd hard-cover boek van 104 pagina’s (Engels-Frans-Duits), waarbij de beide CD’s zich bevinden in de voor- en achterkaft.
Een tweede dubbel-CD waarop ik uw aandacht wil vestingen is uitgegeven door Carus-Verlag: Luthers Lieder. LUTHERS LIEDER (Carus/chrismon, 2CD’s ).
Alle 35 liederen van Luther (of die hem worden toegeschreven met redelijke zekerheid) staan op deze twee CD’s. Voor deze uitgave heeft men ervoor geopteerd om niet enkel tijdgenoten van Luther of directe nazaten daarvan te laten klinken, maar een staalkaart te verschaffen van hoe de liederen van Luther door de eeuwen heen zijn getoonzet. Voor de kleinschalige versies verzorgt het Athesinus-consort uit Berlijn (o.l.v. Klaus-Martin Bresgott) de uitvoering. Ze staan voornamelijk op CD 1. We horen muziek van de bekende namen (Walter, Praetorius, Schein, Schütz etc), maar naast de 16de en 17de eeuw duiken ook 20ste eeuwse versies op: Volker Jaekel, Christoph Drescher, Frank Schwemmer, Jonathan Brell). Hun compositiestijl varieert van een eigentijdse barok-stijl, via een muziekstijl minimale-middelen-maximale-expressie, tot jazzy ritmes en close harmony. Laatst genoemde stijl valt ook het voor ons Vlamingen meest interessante lied van Luther: ‘Ein neues Lied wir heben an’ ten deel. We horen enkel het eerste couplet van deze ballade over de eerste martelaren van de Reformatie, te Brussel verbrand op 1 juli 1523 (Volker Jaekel, CD 1, nr. 12). Het dubbelkwartet zet een vlekkeloze uitvoering neer, die vergeleken met de uitvoering van Vox Luminis wat cerebraal overkomt als het de 16de en 17de eeuwse muziek betreft. Ik mis ‘de ziel’, de harteklop, de adem. De eigentijdse composities komen beter uit de verf. Dat is duidelijk meer hun ding. Het is natuurlijk geen toeval dat een aantal van de composities, zeker de nieuwe, bij Carus-verlag besteld kunnen worden. Voor de orgelmuziek van Buxtehude, Bach, en Reger is beroep gedaan op Matthias Ank (orgel). Sophie Harmsen (mezzo-sopraan) zingt de melodie voorafgaand aan de orgelbewerking. Voor maar liefst vijf Lutherse koralen is gekozen voor zettingen van de jonge Felix Mendelssohn Bartholdy, uitgevoerd door het Kammerchor Stuttgart (o.l.v. Frieder Bernius), aangevuld met een orkest en solisten. Hiermee recycleert Carus ouder materiaal uit de ‘Gesamteinspielung’ van Mendelssohn’s koorwerk. De koppelverkoop is in dit geval wel erg doorzichtig. Carus-Verlag heeft hiervan ook de partituren uitgegeven. Zouden het bijzonder interessante stukken zijn, dan zou dit te verantwoorden wezen, maar dit is niet het geval. Mendelssohn heeft ze zelf nooit uitgegeven. Hij beschouwde ze als ‘compositie-oefeningen’. Door op deze opnamen terug te grijpen is ook het evenwicht in de selectie zoek: meer dan 40 minuten van CD2 worden door Mendelssohn bezet. Men had het spectrum makkelijk kunnen verbreden door bijv. orgelcomponisities van Pachelbel of Walther op te nemen in de selectie, dan wel Brahms of Distler aan bod te laten komen. Voor wie Duits beheerst bevat het boekje een korte toelichting op Luthers lieddichtkunst en de tekst van elk lied (niet volledig, want dan zou het boekje nog dikker zijn). Om het geheel een toegevoegde waarde te verlenen is een selectie van Luthers teksten voorzien van een kort commentaar door ‘bekende Duitsers’ (soms instructief, soms meditatief, soms columnistisch). Teksten van o.a. Margot Kässmann, Markus Mecke, Judith Zander en Uwe Kolbe. Dit boek is in de dubbel CD ingelijmd en bevat 104 pagina’s.
Dick Wursten
Besproken CD’s
EIN FESTE BURG IST UNSER GOTT – LUTHER AND THE MUSIC OF THE REFORMATION (Ricercar/Outhere music, 2CD’s). Vox Luminis (dir. Lionel Meunier) en Bart Jacobs (orgel), € 33,00
LUTHERS LIEDER (Chrismon edition/Carus, 2CD’s ) Athesinus Consort Berlin (dir. Klaus-Martin Bresgott), Kammerchor Stuttgart (dir. Frieder Bernius), € 17,99