Er is enige discussie over de originele melodie van Luthers eersteling, m.n. de laatste regel. Dat gaat zowel over de nootlengte (duur) als de noten zelf. Hier de twee versies naast elkaar in de officiële kritische editie (Archiv Weimarer Ausgabe, Band 4, ed. Markus Jenny). NB: de muzieknotatie is gemoderniseerd.
slot a) staat in het Erfurter Enchiridion uit 1524. De oudst bekende editie.
slot b) staat in het tenorboekje van Walters Geystliches Gesangbüchlein uit 1524 (herdruk 1525), iets later verschenen dan het voornoemde Enchiridion maar in hun ontstaan liggen ze vlak bijeen. In latere uitgaven van het Gesangbüchlein (d.w.z. vanaf 1534) heeft Walter zich aangepast en geeft ook slot a).
Wat is het probleem? Tweeërlei: 1. De laatste regel valt uit het verwachte tempo. Beide keren is het een versnelling (je zou verwachten dat de notenwaarde onder ‘reichlich hat getzyret’ dubbel zo lang zou zijn). 2. Het bijzondere van slot b) is dat die dan ook nog eens op de dominant ipv de tonica eindigt. Een fout? Een Meistersinger-eigenaardigheid? Daar is één argument voor (al het andere spreekt ertegen): In de eerst bekende editie (Enchiridion) wordt ook de tekstregel ‘apart gezet’ van de rest. Het is een zogeheten ‘wees-regel’. Geen rijm en in de layout wordt ze van de rest van het couplet nadrukkelijk onderscheiden door een flush right. [zie in de afbeelding hieronder de regel: ‘So reichlich hat getzyret‘]. Toch blijft het ook dan muzikaal eigenaardig. De altus Franz Vitzthum houdt zich aan Walters origineel uit 1524 op zijn CD ‘Luthers Laute’. Voor polyfone zettingen is de aanpassing van de duur van de noten van slot a) aan de vorige regels blijkbaar zo voordehandliggend, dat zowel Praetorius in 1610 als Ceuleers in 2016 het onafhankelijk van elkaar zo hebben opgelost. [zie onder]. Walter’s Gesangbuchlein blijft dus ’the odd one out’. Hij behoudt overigens wel de ‘originele’ notenlengte.
Tenslotte: het echte origineel is waarschijnlijk een ‘Einzeldruck’ (een los blad, of een miniboekje) van het lied geweest met melodie. Zo werden er in die jaren tientallen geproduceerd, vooral vertellend, soms ook geïllustreerd. Het waren ‘gezongen gazetten’. Een latere druk (ca. 1530, maar zonder melodie) kunt u hier doorbladeren.
Ten bewijze en om u te kunnen voorstellen waarover het gaat hieronder enkele scans uit de oude edities:
– Enchiridion 1524
– Walter: Gesangbuchlein (tenor) 1525 en 1537
– Praetorius 1610 (SATB)
– Ceuleers 2017 (SATB)
[link naar transcriptie van beide versies SATB van Johann Walter]
Een driestemmige doorgecomponeerde versie (2 instrumentale, 5 gezongen coupletten) is te horen op youtube. Onder de video ook een link om de PDF van deze zetting te bekijken en te downloaden.