In een reeks van drie banden wil prof. Markus Matthias Luthers academische publicaties ontsluiten voor lezers die het Latijn niet beheersen. Hij kreeg hiervoor subsidie in Nederland en Duitsland. In 2017 verscheen deel I: theologische antropologie dat wij nog in het Lutherjaar zelf konden recenseren. Nu is ook deel II verschenen: Soteriologie. In dit deel zijn 18 Latijnse teksten van Luther opgenomen inclusief een Nederlandse vertaling (gemaakt door een team van vertalers). Van de 640 pagina’s zijn er ruim 600 voorbehouden voor de teksten zelf, d.w.z. op de linker pagina het Latijnse origineel en op de rechter de Nederlandse vertaling. Een korte inleiding opent, een register op namen en bijbelteksten, besluit het boek.
Opgenomen zijn de beroemde 95 stellingen uit 1517 en Luthers eigen uitgebreide toelichting hierop (Resolutiones). Vervolgens zijn er drie sermones uit 1518 die handelen over boete en rechtvaardiging. Zinvolle teksten, boeiende lectuur. Anders is het met 10 lijsten stellingen voor diverse disputaties. Deze dienden voor academische zittingen en werden verdedigd, dan wel weerlegd door bijv. een promovendus, onder voorzitterschap van Luther of een van zijn collega’s. Zij hebben hun Sitz im Leben in debatten die toen woedden, maar blijven tamelijk hermetisch als je de achtergrond niet kent. Het is de vraag wat je aan de vertaling van dit soort stellingen (soms zijn het er maar 10, maar het kunnen er ook 275 zijn), als je het debat errond niet meekrijgt. Hiermee komt een lacune aan het licht. De redacteur (prof. Matthias) voorziet in zijn inleiding slechts een heel algemene situering van de gekozen teksten. Inhoudelijke toelichting en duiding ontbreken. Ook de voetnoten zijn eerder technisch. Nieuwsgierige lezers verwijst Matthias naar de zes banden van de grote Duitse Studienausgabe (1979-1999). Dat mag natuurlijk, maar daarmee desavoueert hij wel zijn eigen project: De Nederlandstalige lezer blijft immers op z’n honger zitten. Waarom, zo vroeg ik mij af, heeft hij niet gewoon de uitgebreide en instructieve inleiding (30 pagina’s) uit deel 2 van de Duitse zustereditie (2006-2009) overgenomen?
Dat neemt niet weg dat er interessante teksten te lezen zijn in dit boek. Twee grote werken van Luther vormen immers het leeuwendeel van deze uitgave: De libertate christiana, de Latijnse versie van ‘von der Freiheit eines christenmenschen’ (voorafgegaan door de brief aan paus Leo uit 1520, p. 138-226) en de Rationis Latomianae… confutatio, Luthers weerlegging van de fundamentele aanval op zijn theologie vanwege de Leuvense theoloog Jacobus Latomus (p. 228-475). Hier gaat Luther de confrontatie aan met een voorname vertegenwoordigers van de rooms-katholieke systematische theologie uit Leuven, dezelfde die ook Erasmus niet had gespaard. De inleider vindt dit een ‘meesterwerk van apologie’, een ‘schitterende weerlegging’. Er zijn ook theologen die dit haastwerk (Luther schreef het in zeer korte tijd op de Wartburg en gaat maar beperkt in op Latomus’ argumentatie) anders evalueren. Enfin: de lezer oordele zelf, want de tekst is nu beschikbaar. Hij moet zich natuurlijk wel eerst in Latomus verdiepen (volgens Luther: ‘de geleerdste onder de tegenstanders’) en de discussie tussen scholastieke en humanistische theologie die toen in volle hevigheid woedde, proberen te doorgronden.
Als afsluiter van deze bundel dient Luthers beroemde voorwoord bij deel 1 van zijn Verzamelde Latijnse werken uit 1545, waarin hij terugkijkt op ‘hoe het begonnen is’ en waar hij ook zijn beroemde ‘Turmerlebnis’ verhaalt.
Een gelukkige keuze van de redacteur is dat hij voor de editie van de Latijnse teksten niet opteert voor de Weimarer Ausgabe, maar indien mogelijk kiest voor een meer oorspronkelijke versie, inclusief de daarin aanwezige interpunctie. Dit helpt de lezer van de Latijnse tekst soms echt verder.
He boek zelf is mooi uitgegeven, harde kaft, met leeslint. Jammer dat de redacteur zijn eigen inleidende tekst niet heeft laten nalezen door een ‘native speaker’. Nu staat de inleiding vol met germanismen, wat geen aanbeveling is voor een editie die de Nederlandstalige lezers wil warm maken voor de taalgevoelige Luther.
Dick Wursten
Maarten Luther – Band II – Soteriologie (ed. Markus Mathias) Damon, 2018
ISBN 978 94 6340 053 4, 640 pp, € 59,90