Andreas Malessa, Hier stehe ich, es war ganz anders. Irrtümer über Luther, SCM Hänssler Verlag, 2016, 192 blz. ISBN: 9783775156103
Voor wie Duits leest, een must in het Lutherjaar. Als een echte onderzoeksjournalist heeft Andreas Malessa zich gestort op de legenden die rond Martin Luther de afgelopen 500 jaar zijn ontstaan. Op een humoristische manier 'deconstrueert' hij zo menig sappig verhaal. En met kennis van zaken, zodat je onderwijl een goed beeld krijgt van allerlei gewoonten uit de 16de eeuw (huwelijkssluiting en huwelijksnacht bijv.) en van alles bijleert over hoe ook toen al propagandisten (voor en tegen Luther) te werk zijn gegaan om hem resp. groot of klein te maken.
Het boekje is dus diepgravender dan de luchtige titel en schrijfstijl suggereert: Meer dan 200 voetnoten boekstaven het onderzoek. Wil je dus eindelijk wel eens echt weten waar de spreuk over het 'Appelboompje' vandaan komt, dan kun je hier terecht. Je leest over de Duitse dominee die in 1944 dit 'Lutherwoord' citeert - een vergissing, maar hij meende oprecht dat Luther het gezegd had - maar daar houdt Malessa niet op. Hij probeert ook te achterhalen waar deze dominee dan zo'n spreuk zou kunnen hebben gelezen. Zou wel eens uit de mystieke kringen rondom J.A. Bengel (18de eeuw) kunnen stammen, suggereert Malessa. En dat is nog niet alles. Hij wil ook weten hoe het nu kan dat een circulaire zo'n carrière heeft gemaakt. Een gedicht van Goddfried Benn, dat in 1950 op de Duitse radio werd voorgelezen lijkt hier voor iets tussen te zitten. zie verder op de aparte appelboompagina. Aan bod komen bekende legenden (naast het Appelboompje, de Thesenanschlag, de Inktpot, Nonnen in haringtonnen, en natuurlijk de uitspraak 'Here I stand' te Worms) en typische claims (Luther heeft het Duits uitgevonden bijv.). Enfin, zie de titels hieronder.
Heel instructief voor leken, maar niet minder voor theologen.
Een hoofdstuk om in te lijsten is dat waarin hij Luthers laatste woorden 'Wir sind Bettler' behandelt. Malessa blijkt naast onderzoeksjournalist ook een uitdagende exegeet te zijn. Het 'bedelaar-zijn' slaat namelijk niet op onze relatie tot God (zoals in menige preek wordt gezegd), maar op onze armoe, on-vermogen, ten opzichte van de bijbeltekst, vergeleken met de lezers van Vergilius en Cicero. Nieuwsgierig? Schaf het boek aan. U weet na afloop alles over 24 legenden, die vaak een mengeling zijn van 'Dichtung und Wahrheit'. Altijd blijkt het schetsen van de context veel te verhelderen. De ondertitel dat het allemaal 'Irrtümer' (vergissingen) zijn, is dan ook de enige fout die ik heb kunnen ontdekken in dit boek. Het is complexer dan deze zwart-wit term suggereert.
Dick Wursten
Inhoudsopgave:
- Luther war abergläubisch
- Luther regte sich über den Sünden-Ablass auf
- Luther pflanzte ein Apfelbäumchen …
- Luther war ein Bauernsohn aus ärmlichen Verhältnissen
- Luther hat ganz schön gebechert
- Luther übersetzte als Erster die Bibel ins Deutsche
- Luther predigte beim Essen
- Luther hätte eigentlich gern eine Freikirche gegründet
- Luther hat manchmal getrickst und gelogen
- Luther hat heimlich geheiratet
- Luthers Frau kam in einem Heringsfass zu ihm
- Luther sagte: Hier stehe ich, ich kann nicht anders
- Luthers wichtigste Erkenntnis kam ihm auf dem Klo
- Luther war politisch eigentlich ein Kriegshetzer
- Luther hatte keine Lust, das Alte Testament zu übersetzen
- Luther war der erste Lutheraner
- Luther wollte sich einen Namen machen
- Luther nannte seine Anhänger »Protestanten«
- Luther hat deutsche Sprichwörter erfunden
- Luther hat 95 Thesen an die Kirchentür geschlagen
- Luther hat mit einem Tintenfass nach dem Teufel geworfen
- Luthers letzte Worte waren: »Wir sind Bettler, das ist wahr«
- Luther und seine Frau hatten Zuschauer beim Sex
- Luther empfahl Ehemännern eine Zweitfrau